منظور از لیکویید شدن حساب چیست؟ بررسی مفهوم لیکوئید شدن در ارز دیجیتال

لیکوئید شدن پوزیشن یا لیکوییدیشن در دنیای ارز دیجیتال به فرآیندی گفته می‌شود که در آن صرافی برای جبران ضرر ناشی از معاملات اهرمی (مارجین و فیوچرز)، دارایی‌های موجود در حساب کاربری تریدر را که به‌عنوان وثیقه شناخته می‌شوند، می‌فروشد و نقد می‌کند. در این مطلب، ضمن معرفی مفهوم لیکویید شدن حساب، به بررسی روش‌های جلوگیری از این اتفاق در بازار ارزهای دیجیتال، به‌ویژه در معاملات فیوچرز و مارجین، خواهیم پرداخت.

منظور از لیکویید شدن در ارز دیجیتال چیست؟

لیکوئید شدن به‌طور ساده به معنای فروش و نقد کردن دارایی‌ها است. این فرآیند ممکن است توسط خود تریدر انجام شود، اما در بسیاری از موارد، صرافی‌ها به‌صورت خودکار دارایی‌های تریدر را نقد می‌کنند تا خسارت ناشی از ضررهای وارده در معاملات اهرمی را جبران نمایند.

لیکوئید قیمتی چیست؟

زمانی که قیمت ارزهای دیجیتال دستخوش نوسانات شدید می‌شود، صرافی‌ها برای محافظت از خود در برابر زیان‌های بیشتر، پوزیشن‌های لوریج‌دار را بسته و دارایی‌ها را نقد می‌کنند. این کار در نقطه‌ای خاص که به آن “لیکوئید قیمتی” گفته می‌شود، صورت می‌گیرد. این نقطه همان جایی است که حساب تریدر دیگر قادر به حمایت از پوزیشن باز خود نیست، چرا که مقدار موجودی آن‌ها به حدی کم شده است که دیگر قادر به پشتیبانی از معامله اهرم‌گذاری‌شده نیستند.

به عبارت دیگر، وقتی که سرمایه موجود در حساب کاربر به حدی کاهش می‌یابد که دیگر امکان انجام یک مارجین کال (Margin Call) وجود ندارد، صرافی مجبور می‌شود که وثیقه کاربر (که به عنوان “مارجین اولیه” شناخته می‌شود) را بفروشد تا از خطرات بیشتر جلوگیری کند.

تفاوت لیکوئید شدن و لیکوئیدیتی

لیکوئیدیتی (Liquidity) و لیکوئیدیشن (Liquidation) دو واژه‌ی متفاوت هستند که در بازارهای مالی به‌ویژه در دنیای ارز دیجیتال معنای خاص خود را دارند.

لیکوئیدیتی یا قدرت نقدشوندگی به میزان قابلیت تبدیل دارایی‌ها به پول نقد یا تبدیل آن‌ها به ارزهای دیجیتال دیگر اشاره دارد. به عبارت ساده‌تر، این واژه نشان می‌دهد که چقدر سریع می‌توان یک دارایی را خرید یا فروخت. هر چه نقدینگی یک بازار بیشتر باشد، سفارشات خرید و فروش به راحتی انجام می‌شود و احتمال «اسلیپیج» (slippage) یا اختلاف قیمت در هنگام انجام معامله کاهش می‌یابد. در بازارهای نقدشونده، با خرید و فروش مقادیر زیاد از دارایی، قیمت به طور چشمگیری تغییر نخواهد کرد.

اما لیکوئیدیشن (لیکوئید شدن) به معنی فروش خودکار دارایی‌های شما توسط صرافی به منظور جبران ضررهای ناشی از معاملات لوریج‌دار یا اهرم‌گذاری شده است. به‌طور خلاصه، زمانی که شما از اعتبار قرضی برای خرید یا فروش یک دارایی استفاده می‌کنید و ارزش دارایی به اندازه‌ای کاهش پیدا می‌کند که دیگر قادر به پشتیبانی از پوزیشن خود نیستید، صرافی به‌طور خودکار آن دارایی را می‌فروشد تا از ضرر بیشتر جلوگیری کند.

چرا معاملات لیکویید می‌شوند؟

بازار ارز دیجیتال به‌طور طبیعی نوسان‌های زیادی دارد و این نوسانات جزء ویژگی‌های ذاتی بازار کریپتو محسوب می‌شود. این نوسانات می‌توانند باعث کاهش ارزش دارایی‌های خریداری‌شده در پوزیشن‌های لوریج‌دار شوند، به‌ویژه زمانی که حجم سرمایه و اعتبار قرضی زیاد باشد.

معاملات لیکوئید یا بسته‌شده به‌دلیل نوسانات شدید قیمت دارایی‌ها، به‌ویژه در معاملات فیوچرز و مارجین تریدینگ، اتفاق می‌افتند. این نوع از معاملات بر اساس پیش‌بینی قیمت دارایی‌ها در آینده است و به‌عنوان شرط‌بندی روی ارزش آینده آن دارایی‌ها عمل می‌کند. این شرایط می‌تواند باعث افزایش ریسک لیکویید شدن شود.

به‌طور مثال، در معاملات لوریج‌دار، هنگامی که قیمت بازار برخلاف پیش‌بینی شما حرکت کند، و شما نتوانید موجودی حساب خود را به میزان لازم افزایش دهید، حساب شما وارد فرآیند لیکوییدیشن می‌شود. در این شرایط، صرافی برای جلوگیری از ضررهای بیشتر، به‌طور خودکار پوزیشن شما را می‌بندد.

این پدیده به‌گونه‌ای مشابه با وام‌گیری از بانک است. شما برای اعمال لوریج روی معاملات خود، از صرافی سرمایه قرضی می‌گیرید و در صورتی که نتوانید خسارت‌های ناشی از ضرر را جبران کنید، صرافی دارایی‌های شما را می‌فروشد. این کار به‌عنوان یک سیاست بیمه‌ای عمل می‌کند تا از ضررهای بزرگتر جلوگیری شود. به عبارت دیگر، لیکویید شدن در معاملات فیوچرز یک اقدام حفاظتی برای صرافی‌ها است تا از خسارت‌های بیشتر پیشگیری کنند.

آیا لیکویید شدن برای تمامی تریدرها اتفاق می‌افتد؟

پاسخ به این سوال منفی است. لیکوئید شدن در اصل مختص بازارهای فیوچرز است، جایی که شما با استفاده از لوریج یا اعتبار قرضی پوزیشن می‌گیرید. در این بازارها، اگر قیمت دارایی به‌طور قابل توجهی بر خلاف پیش‌بینی شما حرکت کند، صرافی برای جلوگیری از ضرر بیشتر، به‌طور خودکار پوزیشن شما را می‌بندد و دارایی‌های شما را لیکویید می‌کند.

اما در بازار اسپات، جایی که شما فقط خرید و فروش نقدی رمز ارزها را انجام می‌دهید، هیچ‌گونه فرآیند لیکویید شدن وجود ندارد. در این بازار، شما صرفاً دارایی‌های خود را خریداری یا به فروش می‌رسانید و نیازی به استفاده از لوریج یا اعتبار قرضی ندارید.

به همین دلیل، والت اسپات و والت فیوچرز شما در صرافی‌ها از هم جدا هستند. بنابراین، اگر در یک معامله آتی (فیوچرز) لیکویید شوید، حساب اسپات شما هیچ تغییری نمی‌کند و همچنان در دسترس خواهد بود.

انواع لیکویید شدن پوزیشن

در معاملات فیوچرز و مارجین، دو نوع کلی لیکویید شدن پوزیشن وجود دارد: لیکوییدیشن قسمتی و لیکوییدیشن کامل. هر دوی این فرآیندها در بازار ارز دیجیتال به‌صورت لیکوییدیشن اجباری (Forced Liquidation) اتفاق می‌افتند. در ادامه، به بررسی هر یک از این انواع خواهیم پرداخت.

لیکوییدیشن قسمتی (Partial Liquidation)

لیکوییدیشن قسمتی یکی از رایج‌ترین انواع لیکویید شدن است و زمانی اتفاق می‌افتد که پوزیشن شما قبل از اینکه کل مارجین اولیه مورد استفاده قرار گیرد، به‌صورت جزئی بسته می‌شود. هدف از این مدل لیکویید شدن، کاهش ضررها و جلوگیری از ضرر بیشتر برای تریدر است. در این نوع لیکوییدیشن، بخشی از پوزیشن بسته می‌شود تا حساب تریدر همچنان فعال باقی بماند و از ضرر بیشتر جلوگیری شود.

شرایط وقوع لیکوییدیشن قسمتی به توافقات خاص بین تریدر و صرافی بستگی دارد، به‌طور مثال، برخی صرافی‌ها به تریدرها اجازه می‌دهند که پوزیشن‌های خود را در این حالت جزئی بست کنند تا بتوانند از فرصت‌های دیگر استفاده کنند.

لیکوییدیشن کامل (Total Liquidation)

لیکوییدیشن کامل زمانی رخ می‌دهد که کل مارجین اولیه برای بستن اجباری پوزیشن مورد استفاده قرار گیرد. در این حالت، حساب تریدر کاملاً لیکویید شده و تمامی دارایی‌های وی برای جبران ضرر استفاده می‌شود. این فرآیند در مواقعی رخ می‌دهد که شرایط بازار به شدت به ضرر تریدر پیش رفته باشد و هیچ گزینه‌ای برای کاهش ضرر باقی نمانده باشد.

در لیکوییدیشن کامل، تریدر تمام سرمایه اولیه خود را از دست داده و حتی ممکن است برای پوشش ضررهای بیشتر، باید مبلغ اضافی بپردازد. این حالت نشان‌دهنده بالاترین سطح ضرر در معاملات لوریج‌شده است.

لیکوییدیشن اجباری (Forced Liquidation)

لیکوییدیشن اجباری یا فورسد لیکوییدیشن زمانی رخ می‌دهد که تریدر برای باز نگه داشتن پوزیشن لوریج‌شده خود قادر به ارائه مارجین اضافی نباشد و صرافی مجبور شود دارایی‌های وی را برای بستن پوزیشن به‌صورت خودکار بفروشد. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت دارایی به نقطه‌ای برسد که موجودی حساب تریدر قادر به پوشش ضررهای ایجادشده نباشد و صرافی به‌طور اتوماتیک دارایی‌ها را می‌فروشد تا ضررهای بیشتر جلوگیری شود.

لیکوییدیشن اجباری معمولاً با کارمزد اضافی همراه است، که این کارمزد به‌عنوان یک ابزار تشویقی برای تریدرها برای بستن داوطلبانه پوزیشن‌های خود پیش از وقوع لیکویید شدن اجباری در نظر گرفته می‌شود. این کارمزد هدفش این است که به تریدرها انگیزه دهد تا قبل از اینکه پوزیشن به‌طور اجباری بسته شود، خودشان اقدام به بستن آن کنند.

لیکویید شدن در صرافی چگونه اتفاق می‌افتد؟

برای درک نحوه عملکرد لیکوییدیشن در صرافی‌های ارز دیجیتال، ابتدا باید با دو نوع معامله لوریج‌دار پرطرفدار یعنی فیوچرز و مارجین آشنا شویم. علاوه بر این، مفهومی به نام قیمت لیکوییدیشن (Liquidation Price) وجود دارد که مشخص‌کننده نقطه‌ای است که پوزیشن‌های لوریج‌دار به طور خودکار بسته می‌شوند. در این مطلب به بررسی این مفهوم و چگونگی وقوع آن خواهیم پرداخت.

قیمت لیکوییدیشن (Liquidation Price) چیست؟

قیمت لیکوییدیشن به نقطه‌ای اطلاق می‌شود که در آن پوزیشن‌های لوریج‌دار و قیمت شاخص (Index Price) به طور خودکار توسط صرافی بسته می‌شوند. این فرآیند زمانی رخ می‌دهد که دارایی‌های موجود در حساب شما نتوانند از پوزیشن شما حمایت کنند.

چندین عامل در تعیین قیمت لیکوییدیشن موثر هستند، از جمله:

• میزان لوریج استفاده‌شده: هرچه لوریج شما بیشتر باشد، آستانه لیکوییدیشن نیز به سطحی حساس‌تر خواهد رسید.

• مارجین نگهداری (Maintenance Margin): این مقدار حداقل موجودی حساب است که برای حفظ پوزیشن شما لازم است.

• قیمت ارز دیجیتال: نوسانات قیمت ارز دیجیتال می‌توانند باعث تغییرات در قیمت لیکوییدیشن شوند.

• موجودی باقی‌مانده حساب: موجودی فعلی شما تأثیر زیادی بر روی محاسبه قیمت لیکوییدیشن خواهد داشت.

صرافی‌ها برای محاسبه قیمت لیکوییدیشن شما از میانگین قیمت رمز ارز در چند صرافی و همچنین حجم معاملات استفاده می‌کنند. فرمول محاسبه این قیمت پیچیده است و نیازی به محاسبه دستی توسط شما نیست. به محض اینکه قیمت ارز دیجیتال تحت معامله از آستانه مشخص‌شده برای لیکوییدیشن عبور کند، فرآیند لیکوییدیشن آغاز می‌شود.

با توجه به نوسانات دائمی قیمت ارزهای دیجیتال، پیگیری اخبار و روند بازار و اطمینان از سودآوری پوزیشن‌های باز اهمیت زیادی دارد. هرگونه تغییر در قیمت می‌تواند به سرعت باعث رسیدن به قیمت لیکوییدیشن و بسته شدن خودکار پوزیشن‌ها شود.

نکته مهم: بسیاری از صرافی‌ها مانند بایننس، نمایش قیمت لیکوییدیشن را در قسمت‌های مختلف پلتفرم خود قرار می‌دهند تا تریدرها از وضعیت پوزیشن خود آگاه شوند.

معامله مارجین چیست و چگونه لیکویید می‌شود؟

معامله مارجین در بازار ارز دیجیتال به معنای وام گرفتن پول از صرافی برای باز کردن یک پوزیشن لوریج‌دار است. این نوع معامله به شما این امکان را می‌دهد که با سرمایه کمتر، پوزیشن‌های بزرگتری را باز کرده و به تبع آن، سود بیشتری از نوسانات قیمت رمز ارزها کسب کنید. به عبارت ساده، با اعمال لوریج می‌توانید با استفاده از قرض گرفتن سرمایه از صرافی، مقدار سود خود را افزایش دهید.

اما در کنار این مزایا، ریسک‌های زیادی نیز وجود دارد. همانطور که گفته شد، برای انجام معامله مارجین باید مقداری وثیقه یا همان مارجین اولیه (Initial Margin) به حساب خود واریز کنید. این مارجین اولیه، شبیه به پیش‌پرداخت وام در بانک‌ها است که در صورت عدم توانایی در بازپرداخت آن، صرافی اقدام به لیکویید کردن پوزیشن می‌کند. علاوه بر این، مفهومی به نام مارجین نگهداری (Maintenance Margin) یا وجه تضمین وجود دارد که برای باز نگه داشتن پوزیشن ضروری است.

معامله فیوچرز چیست و چگونه لیکویید می‌شود؟

قرارداد فیوچرز (Futures) نیز نوع دیگری از معاملات اهرم‌دار است که مشابه معاملات مارجین از مارجین اولیه برای باز کردن پوزیشن استفاده می‌کند. تفاوت اصلی فیوچرز با مارجین در این است که فیوچرز مربوط به پیش‌بینی قیمت ارز دیجیتال در آینده است، نه تنها خرید و فروش آن در زمان فعلی.

در معاملات فیوچرز، در صورت عدم وجود مارجین نگهداری کافی و رسیدن موجودی حساب به آستانه لیکوییدیشن، تریدر یا مارجین کال دریافت کرده و یا وارد فرآیند فورسد لیکوییدیشن (Forced Liquidation) می‌شود.

مثالی از لیکویید شدن معامله فیوچرز و مارجین در صرافی

فرمول سود و زیان در معاملات لوریج‌دار به این صورت است:

سود و زیان = (لوریج × درصد تغییرات قیمت) × مارجین اولیه

حال برای درک بهتر، فرض کنید مارجین اولیه شما 1,000 دلار است و لوریج اعمال‌شده 10x باشد. یعنی شما می‌توانید 9,000 دلار از صرافی قرض گرفته و یک پوزیشن لانگ (خرید) به ارزش 10,000 دلار باز کنید. حال اگر قیمت رمز ارز مربوطه 5 درصد افزایش یابد، شما 500 دلار سود می‌کنید (5 درصد از 10,000 دلار). بنابراین، شما با 50 درصد از مارجین اولیه خود، 500 دلار سود کرده‌اید.

اما اگر قیمت رمز ارز به میزان 5 درصد کاهش یابد، شما 500 دلار یا 50 درصد از مارجین اولیه خود را از دست خواهید داد. در این صورت، اگر قیمت به طور بیشتری کاهش یابد (مثلاً 10 درصد)، ارزش پوزیشن شما به همان 9,000 دلار وام گرفته‌شده از صرافی می‌رسد و برای جلوگیری از ضرر بیشتر، صرافی پوزیشن شما را بسته و 1,000 دلار وثیقه شما را نقد می‌کند.

کاربرد ماشین حساب فیوچرز در تعیین قیمت لیکوییدیشن

ماشین حساب فیوچرز ابزاری است که به شما کمک می‌کند تا سود و زیان، قیمت لیکوییدیشن، قیمت هدف، درصد بازدهی و سایر معیارهای مربوط به یک معامله آتی را محاسبه کنید. هر صرافی برای محاسبه قیمت لیکوییدیشن در معاملات فیوچرز، از فرمول‌های خاص خود استفاده می‌کند. این محاسبات بستگی به شرایط بازار، نوع قرارداد (تسویه تتر یا رمز ارز تحت معامله)، و قیمت فعلی رمز ارز دارند.

برای محاسبه دقیق نتایج معاملات خود، بهتر است از ماشین حساب فیوچرز همان پلتفرم معاملاتی که استفاده می‌کنید، بهره ببرید.

چگونه در فیوچرز لیکویید نشویم؟

برای جلوگیری از لیکویید شدن در معاملات لوریج‌دار و فیوچرز، باید از استراتژی‌های مناسب و اصول مدیریت ریسک استفاده کنید. در ادامه به بررسی روش‌های متداول برای کاهش ریسک لیکویید شدن پوزیشن‌ها خواهیم پرداخت.

صندوق بیمه (Insurance Fund)

یکی از راهکارهای صرافی‌ها برای جلوگیری از ضررهای مضاعف و پوشش ضررهای احتمالی کاربران، استفاده از صندوق بیمه است. این صندوق یک استخر ذخیره از سرمایه‌های لیکویید شده کاربران است که برای جبران ضررهای وارد شده به صرافی و کاربران استفاده می‌شود.

زمانی که پوزیشن شما قبل از رسیدن به سطح ورشکستگی (یعنی جایی که ضرر شما با مارجین اولیه برابر می‌شود) لیکوئید شود، هرگونه عایدی از لیکویید شدن به این صندوق وارد می‌شود. در صورتی که به هر دلیلی سیستم لیکوییدیشن صرافی نتواند به‌موقع پوزیشن شما را ببندد و موجودی حساب به زیر صفر برسد، از این صندوق برای جبران ضررهای منفی استفاده می‌شود.

سفارش استاپ (Stop Order)

برای جلوگیری از لیکویید شدن حساب، یکی از ابزارهای مهم سفارش حد ضرر (استاپ لاس) است. این سفارش بر اساس یک قیمت مشخص فعال می‌شود و به محض رسیدن قیمت ارز دیجیتال به آن سطح، صرافی دارایی شما را می‌فروشد. این ابزار به‌عنوان یکی از روش‌های مدیریت ریسک در معاملات اهرم‌دار بسیار مؤثر است.

برای تنظیم سفارش استاپ، شما باید قیمت استاپ، قیمت فروش و اندازه پوزیشن را مشخص کنید. هنگامی که قیمت دارایی به سطح استاپ لاس برسد، صرافی به‌صورت خودکار پوزیشن شما را می‌بندد. این سفارش‌ها به شما کمک می‌کنند تا زیان‌های خود را محدود کرده و از لیکویید شدن جلوگیری کنید.

در تعیین سطح استاپ لاس هیچ قانون ثابتی وجود ندارد، اما معمولاً توصیه می‌شود که آن را بین 2 تا 5 درصد از اندازه معامله قرار دهید. همچنین، بهتر است زیان هر سفارش را به 1.5 درصد از کل حساب محدود کنید.

مدیریت دستی نسبت مارجین

اگر تمایلی به استفاده از استاپ لاس ندارید، می‌توانید به‌طور دستی زیان‌های حساب را با استفاده از فرمول زیر کنترل کنید:

لوریج / 100 = درصد لیکوییدیشن

با این فرمول می‌توانید درصد حرکت بازار در جهت مخالف پوزیشن خود را که منجر به لیکویید شدن حساب شما خواهد شد، محاسبه کنید. به‌عنوان مثال:

فرض کنید با مارجین اولیه 100 دلار و لوریج 4x یک پوزیشن 400 دلاری باز کرده‌اید. با استفاده از فرمول گفته شده، در صورت حرکت 25 درصدی قیمت خلاف جهت پوزیشن، حساب شما لیکویید خواهد شد.

25 درصد = 4 / 100

به این معنی که اگر ارزش حساب شما از 400 دلار به 300 دلار کاهش یابد، لیکویید شدن اتفاق می‌افتد. برای جلوگیری از این امر، باید به‌طور مداوم نوسانات بازار را نظارت کرده و پیش از رسیدن به نقطه لیکوییدیشن، پوزیشن خود را ببندید. با این حال، به‌دلیل حرکت سریع بازار کریپتو، استفاده از استاپ لاس معمولاً ابزاری مؤثرتر برای کنترل ریسک است.

سخن پایانی

استفاده از اهرم و لوریج در معاملات می‌تواند به شما این امکان را بدهد که با سرمایه کمتر، سود بیشتری بدست آورید. اما در عین حال، نوسانات شدید بازار ارز دیجیتال می‌تواند ریسک لیکویید شدن پوزیشن‌های لوریج‌دار مانند فیوچرز و مارجین را نیز افزایش دهد. در چنین شرایطی، اهمیت درک دقیق نحوه کارکرد این ابزارها و شناخت استراتژی‌های مؤثر برای مدیریت ریسک، امری حیاتی است.

برای موفقیت در این نوع معاملات، نه تنها باید به دانش و آگاهی نسبت به بازار و ابزارهای مختلف ترید تسلط داشته باشید، بلکه لازم است نقاط ضعف و قوت استراتژی خود را بشناسید و با استفاده از ابزارهایی مثل استاپ لاس، مدیریت مارجین و صندوق بیمه، ریسک‌های ناشی از نوسانات بازار را کاهش دهید. تنها در این صورت می‌توانید به‌طور مؤثر از پتانسیل بالای معاملات لوریج‌دار بهره‌برداری کرده و از خطرات لیکویید شدن جلوگیری کنید.