برای درک بهتر فناوری بلاک چین و سایر تکنولوژی‌های غیرمتمرکز، ابتدا باید با مفاهیم مهمی مانند دفتر کل و دفتر کل توزیع‌شده آشنا شویم. این مقاله به زبان ساده، این دو مفهوم را بررسی می‌کند و به شما کمک می‌کند بنیاد این فناوری‌ها را بهتر بشناسید.
دفتر کل چیست و ریشه آن از کجاست؟
در حسابداری، دفتر کل (Ledger) دفتری است که در آن اطلاعات مهم مالی مانند حساب‌ها، بدهی‌ها، اعتبارات و موارد مشابه به ثبت می‌رسد و در زمان نیاز، برای بررسی و مدیریت امور مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در میان عموم نیز دفتر کل را با عنوان دفتر حساب و کتاب می‌شناسند. جالب است بدانید که استفاده از دفتر کل، قدمتی هزاران ساله دارد و انسان‌ها در طول تاریخ همواره به شکل‌های مختلف از آن بهره برده‌اند.
در حقیقت، پیدایش دفتر کل‌ها را مدیون علم حسابداری هستیم. از آنجایی که انسان‌ها نمی‌توانند حجم زیادی از اطلاعات را برای مدت طولانی به خاطر بسپارند، دفتر کل‌ها به ابزاری ضروری و جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره ما تبدیل شده‌اند. امروزه تقریباً همه‌جا، از دولت‌ها و بانک‌ها گرفته تا سازمان‌ها و نهادهای اداری، به نوعی از دفتر کل‌ها بهره می‌گیرند. به عنوان مثال، وقتی در حساب بانکی خود پولی دارید، تمام اطلاعات مربوط به موجودی و تراکنش‌های شما در دفتر کل بانک ثبت و نگهداری می‌شود.
مروری بر تاریخچه دفتر کل‌ها
برای اینکه بهتر متوجه شوید دفتر کل‌ها چقدر اهمیت دارند، جالب است بدانید بسیاری از تاریخ‌نگاران معتقدند انگیزه اصلی اختراع خط، نیاز بشر به ثبت اطلاعات مالی و شمارش دارایی‌ها در دفتر کل‌ها بوده است.
لوح‌های سفالین
بیش از ۵۰۰۰ سال پیش، در سرزمین بابل باستان، به فرمان حاکم وقت، کاتبانی مأمور شدند تا دارایی‌ها، میزان مالیات و سایر اطلاعات مهم مردم را بر روی لوح‌های گِلی ثبت کنند. این افراد با رسم خط‌های مخصوص روی این لوح‌های سفالین، اطلاعات مورد نیاز را مکتوب می‌کردند؛ فرایندی که سرانجام با تکامل آن، خط میخی ابداع شد و به یکی از مهم‌ترین خط‌های تاریخی تبدیل گردید.
پاپیروس
در ادامه تاریخ، مصریان باستان از حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد، گیاهی با نام پاپیروس ــ نوعی نی آبی ــ را به کار بردند تا کاغذی بسازند که اطلاعات و داده‌های مهمشان را روی آن ثبت کنند. این کاغذ با همان نام «پاپیروس» شناخته شد و انقلابی در شیوه ثبت اطلاعات ایجاد کرد.
چوب‌خط
همچنین، روشی ساده و قدیمی به نام «چوب‌خط» نیز وجود داشت که برای شمارش و ثبت داده‌ها به کار می‌رفت. در این روش، برای هر رخدادی مثلا ورود یک گوسفند، یک علامت روی تکه‌ای چوب یا استخوان حک می‌کردند یا حتی یک انگشت تا می‌کردند. چوب‌خط، ابزاری برای به خاطر سپردن تعداد رویدادها بود. علاوه بر این، بستن گره بر ریسمان یا استفاده از دانه‌های سنگی و حبوبات نیز برای شمارش و یادآوری به کار می‌رفت. حتی تسبیح، به عنوان یادگاری از این روش‌های شمارش، از گذشته تا امروز باقی مانده است. (ویکی‌پدیا)
کاغذ و حسابداری دوطرفه
با اختراع کاغذ از چوب، انسان‌ها برای هزاران سال از دفترها و کتاب‌های کاغذی جهت ثبت حساب‌ها بهره بردند. یکی از رایج‌ترین شیوه‌ها، حسابداری دوطرفه بود که همه تراکنش‌ها را با دقت و نظم خاصی ثبت می‌کرد. حتی امروز هم در میان برخی افراد و کسب‌وکارها، استفاده از دفاتر کل کاغذی رایج است، اما با پیشرفت تکنولوژی، این روش سنتی به تدریج جایش را به شکل‌های مدرن‌تر و دیجیتال‌تر داده است.
ظهور رایانه‌ها و دفتر کل‌های دیجیتال
در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی، با پیشرفت کامپیوترها، اسناد و مدارک کم کم از حالت کاغذی به صورت دیجیتال درآمدند. پایگاه‌های داده اولیه (Database)، ساختار حسابداری و فهرست‌بندی کاغذی را شبیه‌سازی می‌کردند؛ اما تبدیل داده‌های دستی به دیجیتال اغلب زمان‌بر و پرهزینه بود. با این وجود، همچنان بسیاری از عناصر سنتی مثل پول نقد، مهر و موم‌ها، امضای کاغذی، فاکتورها و گواهی‌نامه‌ها بخش جدانشدنی دنیای ما باقی مانده بود.
با رشد سریع کامپیوترها و ظهور اینترنت، ذخیره‌سازی اطلاعات دفتر کل‌ها روی فضای کامپیوتری به روالی کاملاً متداول تبدیل شد و روزبه‌روز دفاتر سنتی کاغذی کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. امروزه دیتابیس‌های کامپیوتری جایگاه بسیار مهم و حیاتی در جوامع انسانی پیدا کرده‌اند.
محدودیت‌های دیتابیس‌های متمرکز
در ابتدا، پایگاه‌های داده تنها روی یک کامپیوتر یا سرور متمرکز ذخیره می‌شدند و بقیه افراد برای افزودن اطلاعات باید به همان رایانه یا سرور متصل می‌شدند. این نوع ذخیره‌سازی، محدودیت‌هایی مثل امنیت پایین و مشکلات دسترسی ایجاد می‌کرد؛ به طوری که اگر کسی به سرور اصلی دسترسی کامل پیدا می‌کرد، می‌توانست اطلاعات را حذف یا دستکاری کند. همچنین، در صورت بروز هرگونه مشکل یا خرابی برای این پایگاه داده متمرکز، همه اطلاعات در معرض خطر بودند.
راه‌حل چه بود؟ استفاده از دفتر کل‌های توزیع‌شده!
دفتر کل توزیع شده چیست؟
افزایش قدرت محاسباتی رایانه‌ها و پیشرفت روش‌های رمزنگاری، همراه با خلق و به‌کارگیری الگوریتم‌های نوین، سرانجام به تولد مفهومی به نام «دفتر کل توزیع‌شده» (Distributed Ledger) انجامید.
دفتر کل توزیع‌شده را می‌توان به ساده‌ترین شکل، پایگاه داده‌ای دانست که اطلاعات ثبت‌شده در آن، نه توسط یک شخص یا سازمان مرکزی، بلکه به‌طور مستقل توسط هر شرکت‌کننده یا «گره» (Node) در شبکه به‌روزرسانی و نگهداری می‌شود. این ساختار باعث می‌شود تغییر یا حذف داده‌ها توسط یک نفر تقریباً غیرممکن شده و سطح امنیت اطلاعات به شکل چشمگیری افزایش پیدا کند.
ویژگی اصلی دفتر کل‌های توزیع‌شده، همگانی و غیرمتمرکز بودن آن‌هاست؛ یعنی هیچ مرکز واحد و خاصی برای ثبت و به‌روزرسانی داده‌ها وجود ندارد. به‌جای آن، هر رایانه یا گره در شبکه، اطلاعات و تراکنش‌ها را پردازش می‌کند و پس از آن، همه گره‌ها درباره ثبت یا عدم ثبت آن داده، رأی می‌دهند. فقط زمانی که اکثریت شبکه اطلاعات را تأیید کنند، آن داده به طور دائمی ثبت می‌شود.
به این ترتیب، دفتر کل توزیع‌شده همیشه با آخرین اطلاعات به‌روز است و همه گره‌ها نسخه کاملی از پایگاه داده را در اختیار دارند؛ موضوعی که این فناوری را فراتر از یک دیتابیس ساده قرار می‌دهد.
دفتر کل‌های توزیع‌شده بسیار پویا و دینامیک هستند و امکاناتی دارند که هیچ‌گاه در دفترهای کاغذی یا حتی دیتابیس‌های سنتی دیده نمی‌شود. یکی از مهم‌ترین اهداف این معماری، حذف واسطه‌ها و کاهش هزینه‌های اضافی مربوط به امنیت و انتقال اطلاعات است.
در نهایت، بلاک چین یکی از شناخته‌شده‌ترین انواع دفتر کل توزیع‌شده به شمار می‌آید. اگر دوست دارید درباره این فناوری مهم بیشتر بدانید، حتماً مقاله «بلاک چین چیست» را مطالعه کنید!
